"Ο συμβολαιογράφος", Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής

Αν παρατηρήσουμε προσεκτικά την ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας ειδικά κατά την περίοδο των πρώτων χρόνων μετά την απελευθέρωση από τον τούρκικο ζυγό, θα διαπιστώσουμε ότι υπάρχει ένα κενό, όχι τόσο ποιοτικό, καθώς γράφτηκαν μεγάλα έργα αλλά περισσότερο ποσοτικό. Λογικό, αφού στις ιδιαίτερες εκείνες συνθήκες λίγοι είχαν την πολυτέλεια του να γράψουν το οτιδήποτε. Εκτός του ότι προείχαν ζητήματα επιβίωσης δεν υπήρχε και η κατάλληλη μόρφωση αφού μεγάλο μέρους του Ελληνικού λαού με το ζόρι κατείχε τα βασικά.

Ο Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής (Κωνσταντινούπολη 1809 – Αθήνα 1892 άνηκε στην κοινωνική τάξη των πλούσιων λόγιων που είχε την δυνατότητα να μορφωθεί, κάτι που έπραξε και με το παραπάνω αφού όχι μόνο αποφοίτησε από το Λύκειο της Οδησσού αλλά ολοκλήρωσε και την στρατιωτική σχολή της Βαυαρίας. Το 1855 δημοσίευσε σε συνέχειες στο περιοδικό Ευτέρπη το διήγημα «Ο συμβολαιογράφος» το οποίο ήταν και το πιο «ελληνικό» του αφού δεν είναι λίγοι οι κριτικοί που τον κατηγόρησαν ότι έγραφε κυρίως για ξένους τόπους και συνήθειες καθώς ήταν πολυταξιδεμένος.

Ο συμβολαιογράφος είναι γραμμένος στην καθαρεύουσα (η έκδοση που διάβασα είχε ως μόνη παρέμβαση την μετατροπή σε μονοτονικό σύστημα για την πιο εύκολη ανάγνωση) ενώ χρησιμοποιεί πλήθος λέξεων από την κεφαλλονίτικη και την επτανησιακή διάλεκτο κυρίως ιταλικής προέλευσης. Η κατανόηση του έργου δεν είναι ιδιαιτέρα δύσκολη και κάποιες άγνωστες λέξεις μπορούν και να παραληφθούν αφού το νόημα βγαίνει εύκολα από τα συμφραζόμενα. Κατά την άποψη μου αποτελεί μία καλή εισαγωγή στην καθαρεύουσα κυρίως γιατί η έκταση του βιβλίου είναι μικρή, τα νοήματα και η πλοκή ξεκάθαρη, τα πρόσωπα λίγα ενώ το μυστήριο και η αγωνία βοηθούν ώστε ο αναγνώστης να κρατηθεί κοντά στο βιβλίο και να μην τον απομακρύνει η παράξενη ειδικά για τους πιο νέους διάλεκτος. Η αίσθηση που αφήνει η καθαρεύουσα είναι μεγαλοπρεπής, περιγραφική και πιο σύνθετη στην απόδοση εικόνων και συναισθημάτων.

Σε δώδεκα μικρά και κοφτά κεφάλαια, τύπου νουάρ, θα παρακολουθήσουμε το χρονικό μίας δολοφονίας ενός πλούσιου γέροντα και την αναζήτηση του δολοφόνου ανάμεσα στους κληρονόμους με κύριο άξονα τις δράσεις ενός παράξενου συμβολαιογράφου του σιορ Τάπα.

Αν και δεν μπορεί κανείς να πει ότι οι ανατροπές και οι πρωτοτυπία χαρακτηρίζουν το διήγημα εντούτοις, ο Ραγκαβής καταφέρνει να κρατήσει το ενδιαφέρον αμείωτο μέχρι το τέλος και να βάλει τον αναγνώστη για τα καλά μέσα στην πλοκή και την ζωή των ηρώων κυρίως με την άψογη μετάδοση των συναισθημάτων.

Διαβάζεται σε λίγες ώρες χωρίς να κουράζει, παρά την καθαρεύουσα, και αποτελεί εξαιρετική πρόταση τόσο σε όσους θέλουν ένα μικρό διήγημα μυστηρίου με ελληνικές εικόνες όσο και σε όσους μελετούν και ενδιαφέρονται για την καθαρεύουσα αλλά και για τα γλωσσικά ιδιώματα της ελληνικής επαρχίας.