«Ακόμη στον παράδεισο», Αντωνία Κώστα Φώτη

 

Εκδόσεις Ένεκεν

Σελίδες 168

 

Από το οπισθόφυλλο:

Γεννήθηκα έναν Αύγουστο. Δεν ήταν ο πιο ζεστός Αύγουστος που γνώρισε ποτέ η γη. Ήταν ένας συνηθισμένος Αύγουστος, ενός μάλλον συνηθισμένου χρόνου, καυτός και ιδρωτικός παρόλα αυτά. Η επιφανειακή κανονικότητα των εξωτερικών συνθηκών δεν πρέπει να ξεγελά: ήταν ένας περίεργος χρόνος. Λίγους μήνες μετά, θα ακολουθούσε η ρήξη του τείχους της ντροπής και η Βελούδινη επανάσταση, 21 ακριβώς χρόνια μετά την άνοιξη της Πράγας. Αυτά είναι μερικά μόνο, από τα γεγονότα που συνέβησαν εκείνη τη χρονιά και που αφορούν κι εμένα κι Εκείνη με τον έναν ή τον άλλο τρόπο.
Εκείνη την εποχή βρισκόμουν σε μια γλυκιά απομόνωση που παραβίαζαν μονάχα οι επισκέψεις των πλασμάτων που με έτρεφαν. Δεν με ενδιέφερε ακόμα καμία λεπτομέρεια του κόσμου τους. Δεν σκόπευα να μείνω για πολύ.
Μόλις απέκτησα μια ορισμένη οικειότητα με το μέρος και δυνάμωσα σχετικά, άρχισα να χαρτογραφώ το γύρω περιβάλλον. Περιφερόμουν μέσα σε μια προστατευτική φούσκα, κληρονομιά της σολιψιστικής μου ύπαρξης. Αν ήθελα, μπορούσα να απλώσω τα χέρια μου προσεκτικά και να τα βγάλω έξω δοκιμάζοντας να αγγίξω τον γύρω κόσμο, χωρίς να κινδυνεύω να την σπάσω.

 

Αν και γενικά είμαστε επιφυλακτικοι απέναντι στην σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία, δεν μπορούμε να παραβλέψουμε ότι κατά καιρούς βγαίνουν αριστουργήματα. Η συζήτηση για το πιο είναι καλό βιβλίο και πιο κακό, μπορεί να καταλήξει ατέρμονη. Όμως ένα είναι το σίγουρο. Για να είναι καλό ένα βιβλίο, δεν πρέπει να μιμείται.

 

Σε αντίθεση με μια σειρά βιβλίων, τόσο ελληνικών όσο και ξένων, που τα τελευταία χρόνια προσπαθούν να αντιγράψουν άλλους συγγραφείς και concept, με σκοπό το πολυπόθητο best seller, η Αντωνία Κώστα Φώτη γράφει ένα πρωτότυπο βιβλίο και εντυπωσιάζει με την πρώτη συγγραφική της προσπάθεια.

 

Πρόκειται για ένα αμιγώς φιλοσοφικό μυθιστόρημα που χρησιμοποιεί την φόρμα του εσωτερικού μονολόγου και που μοιράζεται μεταξύ των υπαρξιακών και των λογοτεχνικών αναζητήσεων.

 

Μια ανθρώπινη ύπαρξη (καθώς δεν μας αποκαλύπτεται αν υπάρχει φύλο), θα ξεκινήσει την αφήγηση της ζωής της και μέσα από αυτή θα ξετυλιχθούν με κάθε λεπτομέρεια και θα υποστούν την αντικειμενική κριτική οι υπαρξιακές αναζητήσεις, οι κοινωνικές δομές, το εκπαιδευτικό σύστημα, η διαπαιδαγώγηση και  όλες οι καθημερινές έννοιες και πραγματικότητες που συνήθως βιώνουμε με συγκατάβαση και παραδιδόμαστε σε αυτές. Με λυρισμό και βαθύ συναισθηματισμό θα παρακολουθήσουμε την εξέλιξη του ατόμου και την αναζήτηση της ταυτότητας του. Βοήθεια στις αναζητήσεις ,θα μας προσφέρει η λογοτεχνία και πιο συγκεκριμένα όλοι οι μεγάλοι λογοτέχνες, οι οποίοι θα δώσουν το παρόν για να μας βοηθήσουν να αντιληφθούμε την δύναμη της λογοτεχνίας στην ζωή μας, δύναμη συχνά υποτιμημένη. Τέλος ο έρωτας θα είναι η κινητήριος  δύναμη που θα μας οδηγήσει στο τέλος.

 

«Αυτό που πρέπει να ξέρεις για τους ανθρώπους, ίσως το μοναδικό που πρέπει να ξέρεις, είναι πως μπορούν να σε αγαπήσουν ή να σε σκοτώσουν. Ή και τα δύο μαζί»

 

«Γιατί η λογοτεχνία με έσωσε. Όχι από αυτό από αυτό που οι άνθρωποι ονομάζουν απλουστευτικά τρέλα ή παραλογισμό. Όχι. Με έσωσε από τις κοσμικές τους θεραπείες, από τις ενέσεις βενζοδιαζεπινών και το διαρκές τρέμουλο της αλλοπεριδόλης, από τα σχόλια των ανθρώπων, από το κατά καιρούς αβάσταχτο βάρος της παραπάνω επίγνωσης».

 

Η γραφή της Αντωνίας Κώστα Φώτη είναι εξαιρετική σε ότι αφορά την αρτιότητα και την συμμετρία. Φροντίζει να είναι αναλυτική στις περίγραφες αλλά χωρίς να κουράζει, ενώ στον λόγο ακροβατεί ανάμεσα στον λυρισμό και τον ρεαλισμό, δίνοντάς πότε γλαφυρές και πότε σκληρές εικόνες.

 

Το «Ακόμη στον παράδεισο» είναι μια διαφορετική πρόταση. Είναι ένα βιβλίο που περιέχει τόσο μυθιστορηματικά και μυθοπλαστικά στοιχεία  όσο και φιλοσοφικές ιδέες. Πατάει όμως γερά στο στερέωμα χωρίς να γίνεται διδακτικό ή προσποιητό και χωρίς να είναι καθόλου μεθοδευμένο.

 

«Και διάβασε τη βασανισμένη γλώσσα του Φώκνερ που μασούσε το μολύβι του σκεφτικός, προσπαθώντας να αποσπάσει τον εαυτό του από το δημοφιλές και ομαλό γράψιμο της γενιά του,  και διάβασε την επική μέρα του Τζόις, και διάβασε τις αρχαιοπρεπείς τραγωδίες του Ρακίνα, και διάβασε τη συναισθηματικής δαιδαλότητα του Κάφκα, και διάβασε την εναργή και βαθιά σαν ωκεανό πρόζα του Φλωμπέρ, και διάβασε τον σουρεαλισμό του Μπέκετ, και διάβασε το ναρκωμένο ντελίριο του Γκίνσμπεργκ και του Κέρουακ, και διάβασε την χωροχρονική εντέλεια του Προύστ, και διάβασε τα λινπερτίνικα γραπτά του Ντε Σαντ και του Απολλιναίρ, και διάβασε του λεκτική εμβρίθεια του Ναμπόκωφ, και διάβασε τον παρακμιακό αισθησιασμό του Μωπασάν, και διάβασε την οξυδερκή ειρωνεία του Βολταίρου, και διάβασε την ευχάριστη αθυροστομία του Βοκάκιου, και διάβασε τον ελεγειακό ανθρωπισμό του Τόμας Μάν, και διάβασε τα θλιμμένα συμβόλαια του Μαζόχ, και διάβασε……»

 

Ακολουθεί συνέντευξη που ευγενικά μας παραχώρησε η συγγραφέας:

Αντωνία γειά σου! Γιατί πήρες την απόφαση να γράψεις και να εκδόσεις ένα βιβλίο;

Γειά σου Απόστολε! Γράφω από μικρή ηλικία, σχεδόν από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου, οπότε το να εκδώσω ένα βιβλίο υπήρχε πάντα στο μυαλό μου. Το συγκεκριμένο μυθιστόρημα είναι το πρώτο που ολοκλήρωσα και το πρώτο που αποφάσισα να εκδώσω γιατί ένιωσα πως είχε έρθει ο καιρός να δημοσιεύσω κάποια δουλειά μου.

 

Δεν θα χαρακτήριζα το βιβλίο σου δύσκολο, δεν μου αρέσει αυτός ο χαρακτηρισμός για βιβλία, αλλά σίγουρα δεν είναι ένα βιβλίο που μπορεί να διαβαστεί από όλους. Κατά την γνώμη μου χρειάζεται έναν αναγνώστη εκπαιδευμένο, φιλοσοφημένο ή στην άλλη άκρη κάποιον που να αναζητά νοήματα και αλήθειες. Είναι έτσι κατά την γνώμη σου;

Θα συμφωνήσω. Ούτε εμένα μου αρέσει να κατηγοριοποιώ κατά αυτόν τον τρόπο τα βιβλία. Ωστόσο έχεις δίκιο πως είναι ένα βιβλίο που έχει κάποιες απαιτήσεις από τον αναγνώστη χωρίς αυτό να σημαίνει πως δεν μπορεί κάποιος να το διαβάσει χωρίς να έχει φιλοσοφικό υπόβαθρο, μιας και το βιβλίο προσφέρει τροφή για σκέψη ανεξάρτητα από το αν καταφέρει κάποιος να διακρίνει ή όχι τις φιλοσοφικές καταβολές του. Για κάθε βιβλίο υπάρχει βέβαια ένας ιδανικός αναγνώστης. Ο ιδανικός αναγνώστης του Ακόμα στον Παράδεισο είναι ο βιβλιόφιλος και αυτός που απολαμβάνει την διακειμενική σύνθεση στη λογοτεχνία.

Ο Παύλος Σιδηρόπουλος είχε πει ότι «…ένα έργο από την στιγμή που θα φύγει από τα χέρια του δημιουργού του αποκτά δική ταυτότητα…». Στο δικό σου βιβλίο το ένιωσα αυτό πάρα πολύ έντονα. Δηλαδή ένιωσα την απουσία του συγγραφέα και το κεντρικό άτομο (καθώς δεν έχουμε φύλλο) να έχει προσωπικότητα, η οποία εξελίσσονταν αυτόνομα. Πιστεύεις ότι αυτό συνέβη στο βιβλίο σου και αν ναι το γνώριζες ότι θα συμβεί;

Συμφωνώ με το συγκεκριμένο απόφθεγμα. Κάθε φορά που τελειώνω τη συγγραφή ενός έργου, είτε αυτό είναι μεγάλης είτε μικρής φόρμας, αισθάνομαι πως ολοκληρώνεται η επαφη που είχα μαζί του και πως το ρίχνω στον κόσμο σαν έναν μήνυμα. Είναι μάλιστα αρκετά όμορφη εμπειρία να διαβάζεις γραπτά σου μετά από πολύ καιρό. Τότε νιώθεις πιο έντονα αυτή την αποκοπή του έργου από σένα και βλέπεις πως στέκεται αυτόνομο χωρίς να σε χρειάζεται πια. Είναι ίσως μια μεταφυσική προσέγγιση της λογοτεχνίας, αλλά μου αρέσει να πιστεύω πως κάθε βιβλίο κλείνει μέσα του ένα προσωπικό σύμπαν. Καθώς πλησίαζα στο τέλος του βιβλίου μου, ένιωσα πιο έντονα αυτό που περιγράφεις, την εξέλιξη δηλαδή του ήρωα μέσα στις σελίδες της ιστορίας. Ήξερα εν μέρει πως θα συμβεί καθώς ξεκίνησα να γράφω με αυτό το σκεπτικό, το να αναπτύξω δηλαδή την προσωπικότητα του κεντρικού προσώπου, αλλά στο τέλος η ίδια η ιστορία άρχισε να μου προσφέρει την εξέλιξη και εγώ το μόνο που είχα να κάνω ήταν να ενώσω γραμμικά τα κομμάτια της.

 

Ήδη προανέφερα ότι δεν γνωρίσαμε το φύλλο του πρωταγωνιστικού προσώπου. Θέλεις να μας το εξηγήσεις αυτό;

Πάντα με γοήτευε το να βρίσκω νέους τρόπους έκφρασης και να αποφεύγω τα λεκτικά κλισέ. Ήθελα να δημιουργήσω ένα κεντρικό πρόσωπο που να μην εγκλωβίζεται στα ανθρώπινα καλούπια. Ξεκίνησε ως πείραμα. Αρχικά στάθηκε απαιτητική η αποφυγή των έμφυλων καταλήξεων, των άρθρων και των αντωνυμιών που υπάρχουν παντού στην ελληνική γλώσσα, αλλά στην πορεία αυτός ο περιορισμός μου άνοιξε νέες διόδους έκφρασης και έκανε τις φράσεις περισσότερο πλούσιες. Το περιγράφω συχνά ως μια παραλλαγή της μεθόδου του λιπογράμματος, της εσκεμμένης δηλαδή εξαίρεσης ενός γράμματος από μια λογοτεχνική σύνθεση. Ήταν μια πρόκληση που κατέληξε να απελευθερώσει την ιστορία που ήθελα να αφηγηθώ. Καθώς έγραφα κατέρριψα πολλούς ακόμα περιορισμούς, ακολούθησα μια μεταμυθοπλαστική αφηγηματική πορεία και άρχισα να γράφω αφανίζοντας όσα θεωρούσα πως περιορίζουν την ανάπτυξη του κεντρικού προσώπου. Είναι παράλληλα και μια φιλοσοφική τοποθέτηση, ακολουθώντας κατά βάση την φιλοσοφία του υπαρξισμού.

 

 Σε ότι αφορά το τεχνικό μέρος του βιβλίου νομίζω ότι είναι από τα πιο άρτια που έχω διαβάσει. Χειρίζεσαι τον λόγο άψογα, τα συναισθήματα και οι εικόνες μεταδίδονται στον αναγνώστη αβίαστα, οι εικόνες και οι περιγραφές δεν κουράζουν ενώ είναι ζωντανές. Μίλησε μας λίγο για την κατάρτιση σου και για το αν πιστεύεις ότι είναι πιο σημαντικό για αν συγγραφέα, το πάθος τα βιώματα και το συναίσθημα ή η τεχνική αρτιότητα.

Σε ευχαριστώ για τα καλά σου λόγια. Δεν έχω κάποια συγκεκριμένη κατάρτιση,

πέραν της χρόνιας ενασχόλησης μου με την ανάγνωση λογοτεχνίας και το γεγονός ότι γράφω από μικρή ηλικία δοκιμάζοντας διάφορες τεχνικές, πασχίζοντας να βρω το προσωπικό μου ύφος. Πιστεύω πως πάνω από όλα ένας συγγραφέας, πέρα απο ευρεία ματιά και πληθώρα γνώσεων, χρειάζεται να έχει κάτι να πει. Να έχει μια ξεχωριστή ματιά πάνω στα πράγματα, να μπορεί να διακρίνει και να περισώζει τις λεπτομέρειες που οι άλλοι δεν βλέπουν. Το πάθος προκύπτει από αυτή την ματιά και όσα νιώθεις την ανάγκη να πεις και να αποτυπώσεις μέσω των γραπτών σου. Η τεχνική έρχεται μετά αλλά δεν παύει να είναι εξίσου σημαντική. Είναι το στοιχείο αυτό που μορφοποιεί τη λογοτεχνία ώστε να μπορεί να διαβαστεί από τους αναγνώστες. Πάθος μπορεί να συναντήσει κανείς και σε ένα ερωτικό γράμμα που γράφει κάποιος στην αγαπημένη του, χωρίς όμως αυτό να είναι λογοτεχνία. Αυτό που ξεχωρίζει τις επιστολές του Βέρθερου από ένα κοινό ερωτικό γράμμα είναι η αποστασιοποίηση του συγγραφικού υποκειμένου από τον παροξυσμό του πάθους του. Η χαλιναγώγηση της εμπειρίας προκειμένου να προκύψει μια ιστορία.

 

Ποια είναι η γνώμη σου για την σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία; Υπάρχουν καλά έργα; Είναι αρκετά;

Στην Ελλάδα υπάρχει το εξής παράδοξο. Ενώ έχουμε αρκετά μεγάλη παραγωγή για τα ελληνικά δεδομένα, δεν μπορείς εύκολα να βρεις συγγραφείς που διακρίνονται για το ύφος τους. Λείπει δηλαδή από την ελληνική συγγραφική σκηνή η χαρακτηριστική φωνή του εκάστοτε συγγραφέα. Προσωπικά διαβάζοντας ένα βιβλίο σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας νιώθω συχνά πως είναι διάφανο και πως μπορώ να διακρίνω όλες τις επιρροές του συγγραφέα ενώ τον ίδιο δεν τον βλέπω πουθενά. Με αυτό θέλω να πω πως το στοιχείο που μου λείπει από τη μεριά του αναγνωστικού κοινού, είναι ότι δεν υπάρχουν αρκετοί συγγραφείς με ξεχωριστή φωνή και συγγραφικό θάρρος. Φυσικά υπάρχουν και πολλές λαμπρές εξαιρέσεις. Μια περίπτωση που μου έρχεται στο μυαλό είναι αυτή της Ιωάννας Μπουραζοπούλου. Μου κάνει εντύπωση που το όνομά της δεν ακούγεται συχνότερα στους λογοτεχνικούς κύκλους ενώ πρόκειται για μια εξαιρετική συγγραφέα με μεστό λόγο και άρτια έργα.

 

Ποιος είναι ο αγαπημένος σου ξένος και ποιος Έλληνας συγγραφέας;

Έχω πολλούς αγαπημένους. Αν έπρεπε να ξεχωρίσω κάποιον που νιώθω πως εκφράζει με απόλυτη σαφήνεια τον τρόπο που βλέπω τη ζωή και την ιδανική λογοτεχνία, αυτός θα ήταν ο Φλωμπέρ. Λατρεύω τα βιβλία που αγγίζουν μια σχεδόν ακραία αντικειμενικότητα καθώς και την ειρωνεία μέσα σε μια λογοτεχνική σύνθεση. Από Έλληνες θα διάλεγα τον Σκαρίμπα.

 

Ποια είναι τα πέντε πιο αγαπημένα σου βιβλία, αυτά που θα έπαιρνες αν έπρεπε να περάσεις την υπόλοιπη ζωή σου με αυτά σε ένα ξερονήσι;

Θα έπαιρνα βιβλία πλούσια σε λέξεις και νοηματικά υποστρώματα, βιβλία που έχω διαβάσει πολλές φορές και θα ήθελα να τα ξαναδιαβάσω και στο μέλλον γιατί νιώθω πως ακόμα δεν έχω εξαντλήσει τον πλούτο που περιέχουν μέσα τους: 1. Το Μαγικό Βουνό, Τόμας Μαν 2.Αισθηματική Αγωγή, Γκυστάβ Φλωμπέρ 3. Λολίτα, Βλαντιμίρ Ναμπόκοφ 4.Λεξεις, Ζαν Πολ Σαρτρ 5. Ο Ηλίθιος, Φιόντορ Ντοστογιέφσκι.

 

Ετοιμάζεις κάτι συγγραφικό στο μέλλον;

Έχω ήδη ολοκληρώσει μια θεματική συλλογή διηγημάτων που έχει να κάνει κυρίως με θέματα που θεωρούνται κοινωνικώς ταμπού, η οποία θα εκδοθεί στο άμεσο μέλλον, ενώ παράλληλα απασχολούμαι με τη συγγραφή ενός νέου μυθιστορήματος που θα είναι εντελώς διαφορετικό υφολογικά και αφηγηματικά από το πρώτο.